Selebrasion Zourne Mondial Langaz Kreol 2016, li enn lokazion pou gete kot nou langaz maternel, Kreol Morisien, finn arive zordi. Li enn lokazion pou nou examinn ki progre nou langaz finn fer, e ki reste ankor pou ki langaz Kreol Morisien sape depi sa vie represion par Leta e depas so listwar oppression kolonial, pou ki li finalman gayn so foul rekonesans.

Li vre ki lang Kreol finn avanse. Li vre ki Leta finn koumans donn langaz Kreol enn sertin rekonesans pli avanse, depi lepok Rezim Ramgoolam. Anfet, depi 2012, Kreol Morisien pe ansenie dan primer. Ena enn Younit Kreol Morisien dan MIE kot fer formasion profeser Kreol Morisien, kot prepar kerikilem, kot fourni tou materyel pedagozik neseser pu lanseynman langaz-la kouma enn langaz. Ena liv Gramer Kreol Morisien, ena enn lortograf ki Leta inn adopte an 2011. Ena diksioner ki Leta finn aksepte. Ena konkour literer ofisiel. Ena Senn Kreol lor TV.

Anmemtan ki Leta finn akord enn sertin degre rekonesans ant 2010 ek 2014, ena anfet, kouma enn bakgrawn inportan, enn imans miltiplikasion tou kalite devlopman pou langaz Kreol andeor Leta. Depi toultan finn ena, e touzour ena, plis travay pou lepanwisman langaz Kreol depi andeor Leta ki depi andan Leta. Par exanp, ena boukou plis liv anKreol par oter ek boukou plis sante par mizisien, ena piblikasion regilyekouma Revi Lalit, ena www.lalitmauritius.org, ena plis panfle, trak, lafis an Kreol pibliye par parti politik, sindika, lasosiasion, lorganizasion relizie, kartie, koperativ. Me, sa lartikla, li pe plito evalie rol Leta.

E pou Zourne Mondial Langaz Kreol, li enn bon zafer ki pandan enn semenn Leta organiz tou kalite aktivite ofisiel kot Lang Kreol santral: ki li kiltirel, artistik, literer ek edikatif. Ena mem invitasion ofisiel depi Minister an Kreol. Tousala li bien pozitif.

Me apre sa, pandan touleres lane Leta kareman inior opresion istorik ki touzour pez lor langaz Kreol. Sirtou sa nouvo rezim-la.

Tout long lane, Leta kontiyn oprim langaz Kreol. Kan Zourne Mondial finn pase, Langaz Kreol sipoze al repran so tipti plas ki Leta finn akord li dan ti-kwin isi-laba. Leta paret viz pou kal langaz Kreol plito ki ede dan so epannwisman. Setadir Leta kontiyn gard Langaz Kreol andeor Parlman. Zot kontiyn gard enn interdiksion preske total dan tou minister. Zot kantonn langaz Kreol kouma enn langaz opsionel dan lekol primer, koumadir dan sa kazot reserve pou langaz ansestral, e anpes li vinn mediom pou size konteni.

Pourtan Langaz Kreol li pa enn tipti lang. Li langaz ki gran, gran mazorite dimounn Moris servi toulezour. Dayer Resansman Ofisiel Gouvernman pou 2011 prouv sa. Kifer langaz Kreol pa enn parmi bann langaz ki depite eli par lepep kapav servi dan Parlman? Pena okenn rezon valab. Sa mankman-la fer boukou ditor. Kifer tou minister pa tir zot kominike, notis, lafis, sirkiler, an Kreol, mem si akote lezot langaz? Pena okenn rezon valab. Sa mankman-la, li osi, li fer boukou ditor.

Kifer Rezistrar ankor exzize ki tou minit lasosiasyon bizin ekrir an Angle oubien Franse, kan tou renion deroule, tou minit re-lir an Kreol? Li absird. Kifer minister Ledikasyon pa servi langaz maternel zanfan Moris pou anseyn Matematik, Sians, Listwar, Zeografi? Koumsa zanfan poukonpran dan enn fason natirel, pou manie konsep a-lez. Pourtan zordi ena enn lortograf ofisiel pou Langaz Kreol. E, seki pli grav, se zordi tou resers internasional montre ki li enn lavantaz kan servi langaz maternel pou montre dan lekol, sirtou dan enn kad milti-lang kouma LALIT pe promouvwar. UNESCO depi 1953, e ziska ler, ankor mintenir ki bizin servi lang maternel kouma mediom pou montre. Anplis, an 2009 Rapor Hearing Ledikasion pou Travayer (LPT) finn konklir ki li fer ditor kognitif, emosionel, intelektiel ek kiltirel kan siprim Langaz Kreol dan lekol. Kifer Langaz Kreol bizin res kourbe dan sa tipti plas kot Leta pe kantonn li la? Kifer nou bizin satisfe ar sa tipti plas otan sere pou nou prop lang maternel? Kifer tou Gouvernman depi Lindepandans finn mintenir, o-detriman langaz maternel, sa plas privilezye pou langaz Angle ek Franse ki zot touzour finn okipe dan tou linstision Leta akoz prezize kolonial ?

Dan ki lintere enn tel politik langaz? Li klerman pa dan lintere lepep ki tou deba dan Parlman kontinie dan langaz Angle oubien Franse. Li mem absird ki Gouvernman Lepep finn desid retransmet deba Parlman andirek lor TV dan de langaz ki gran mazorite dimounn pa konpran e laplipar dimounn Moris pa vremanmetrize, e dan lekel boukou depite natirelman pa ditou a-lez. Eski Gouvernman pa ti bizin asire ki popilasion pe konpran avek presizion ki pe diskite e deside dan Parlman?

Dan ki lintere Gouvernman MSM-PMSD-ML pe kontiyn obliz zanfan Repiblik aprann size konteni, kouma Matematik, Sians, Listwar,dan enn langaz ki zot pa abitie servinatirelman, e dan ki zot pa a-lez? Klerman li pa dan lintere zanfan.

Gouvernman Lepep, ziska ler, pa finn pran okenn pozision an faver Langaz Kreol. Ni fer narnie pou lavansman langaz Kreol.

Gouvernman Lepep prefer soumet divan langaz kolonial. Premie Minis finn mem deklare ki li «kont» servi Lang Kreol dan Parlman mem kouma enn opsion! Depi ki li Minis Ledikasion, Leela Devi Dookun pa finn mansionn narnie lor itilizasion Lang Kreol dan lekol kouma mediom lanseynman. So reform ledikasion finn inior rol santral ki langaz maternel zwe dan lepanwisman,  kreativite, devlopman kapasite refleksion zanfan. Pourtan li bizin bien okouran ki degre ditor, ki degre violans, zanfan Moris sibir akoz siprim zot lang maternel dan lekol. Toutswit kouma li ti pran so pos Minis, LPT ti al depoz enn kopi Rapor Hearing 2009 dan so biro. Li pa kapav pled liniorans pou enn polisi ki pe fer ditor zanfan.

Enn Gouvernman ki vremem pe travay dan lintere lepep ti bizin aret frenn, aret antrav devlopman Langaz Kreol. Okontrer li ti bizin anlev sa restan represion kolonial dan Leta. Li ti bizin donn Langaz Kreol plas ki li bizin okipe dan tou linstitision Leta. Dabor li ti bizin etann itilizasion Lang Kreol partou – dan Parlman, dan Minister, par Rezistrar, dan Lekol. Koumsa, nou metriz lezot langaz adisionel pou kapav ariv sa-mem nivo intelektiel osi ot, ki imin atenn dan so langaz maternel. Gouvernman ti bizin ranforsi ankadreman lekip Younit Kreol MIE, donn kour Lortograf Kreol dan tou Minister, promouvwar tradiksion an Kreol e depi Kreol.

Koumsa ki nou pou kontiyn prosesis dekolonizasion Moris. Koumsa ki nou pou montre respe pou lepep so langaz, pou so dinite ek pou so lintegrite antan ki imin.

Alain Ah Vee

pou LALIT

26 Oktob 2016